Vì sao kẽm quan trọng với trẻ nhỏ?
Kẽm giống như “đội sửa chữa” túc trực mọi nơi trong cơ thể. Khi da hay niêm mạc bị tổn thương, kẽm tham gia vào quá trình tái tạo tế bào mới, giúp vết thương khô nhanh và ít tái phát. Ở đường ruột, kẽm hỗ trợ cấu trúc niêm mạc vững chắc hơn, cân bằng vi sinh đường ruột và cải thiện hoạt động của các men tiêu hóa. Với hệ miễn dịch, kẽm giúp cơ thể sản sinh và “huấn luyện” các tế bào miễn dịch hoạt động hiệu quả, nhờ vậy trẻ bớt mắc bệnh vặt và hồi phục nhanh hơn sau mỗi đợt ốm.
Một lợi ích bố mẹ dễ quan sát nhất là khả năng “mở lại” cảm giác ngon miệng. Khi thiếu kẽm, trẻ thường giảm vị giác và khứu giác, ăn ít dần, dạ dày lười vận động, vòng xoắn biếng ăn – chậm lớn cứ thế kéo dài. Khi được bổ sung đúng cách, nhiều bé sẽ ăn ngon miệng hơn, tiêu hóa tốt hơn và bắt kịp đà tăng trưởng.
Ba tình huống bác sĩ thường khuyên bổ sung kẽm
Từ kinh nghiệm lâm sàng, có ba bối cảnh kẽm phát huy vai trò rất rõ. Thứ nhất là khi con bị viêm da cơ địa. Làn da mẩn đỏ, khô nứt là dấu hiệu hàng rào bảo vệ da suy yếu; nếu thiếu kẽm, quá trình hồi phục càng chậm, dễ bùng phát lại. Bổ sung kẽm giúp làm lành tổn thương nhanh hơn, giảm viêm tự nhiên và hỗ trợ duy trì làn da ổn định.
Tình huống thứ hai là tiêu chảy. Mỗi lần đi ngoài, cơ thể trẻ mất không chỉ nước và điện giải mà còn thất thoát đáng kể kẽm qua phân. Sự thiếu hụt này khiến tiêu chảy kéo dài hơn, trẻ mệt mỏi và chậm phục hồi. Bổ sung kẽm đúng liều theo tư vấn y tế giúp rút ngắn thời gian bệnh, giảm biến chứng và nhanh lấy lại sức.
Thứ ba là khi trẻ biếng ăn, chậm tăng cân. Rất nhiều bé không phải “khó tính” mà là đang thiếu kẽm thật sự. Không có đủ kẽm, men tiêu hóa hoạt động kém, trẻ ăn ít, hấp thu kém và tăng trưởng chậm. Lúc này, việc bổ sung nhằm mục tiêu khôi phục vị giác, cải thiện hấp thu và đưa bé về nhịp ăn uống sinh lý bình thường.
Ngoài ra, nhóm trẻ hay ốm vặt, viêm mũi họng tái đi tái lại cũng là ứng viên cần xem xét. Khi dự trữ kẽm cạn, các tế bào miễn dịch yếu đi và chỉ cần thay đổi thời tiết nhẹ, con đã dễ sốt, ho, sổ mũi; bệnh cũng thường kéo dài hơn bình thường. Kẽm trong trường hợp này như “nâng cấp” hệ phòng thủ, giúp cơ thể phản ứng hiệu quả hơn trước virus và vi khuẩn.
Những mốc con dễ thiếu kẽm mà bố mẹ nên lưu ý
Có bốn thời điểm nguy cơ thiếu kẽm cao. Mốc đầu tiên là từ 6 tháng tuổi, khi sữa mẹ và cả sữa công thức không còn đáp ứng đủ nhu cầu tăng trưởng nhanh của trẻ. Dù bắt đầu ăn dặm, lượng thực phẩm bé ăn được còn ít nên tổng kẽm nạp vào dễ thiếu hụt. Mốc thứ hai là sau các đợt tiêu chảy hoặc ốm dài ngày; cơ thể vừa mất kẽm, vừa cần nhiều kẽm hơn để tái thiết mô và phục hồi sức lực.
Mốc thứ ba là ở những trẻ biếng ăn kéo dài, gầy còi. Nguồn cung kẽm hằng ngày thấp khiến dự trữ kẽm suy giảm mạn tính, kéo theo chuỗi rối loạn ăn uống – tiêu hóa – tăng trưởng. Cuối cùng là trẻ sinh non hoặc nhẹ cân. Nhóm này có dự trữ kẽm bẩm sinh ít hơn nên cần được bác sĩ theo dõi sát và cân nhắc bổ sung sớm.
Dấu hiệu gợi ý thiếu kẽm ở trẻ
Thiếu kẽm không có một “dấu ấn” duy nhất, nhưng bố mẹ có thể nhận ra qua tổ hợp biểu hiện. Trẻ ăn kém, hay ngậm, chán ăn thịt cá; tóc thưa, dễ gãy, móng tay giòn; da khô, chàm hoặc viêm da cơ địa hay tái phát; hay mắc bệnh đường hô hấp nhẹ và kéo dài; vết trầy xước, hăm tã lâu lành; tăng cân chậm hơn so với quãng trước. Khi thấy nhiều dấu hiệu cùng lúc, bố mẹ nên đưa bé đi khám để được đánh giá tổng thể và hướng dẫn bổ sung phù hợp.
Bổ sung kẽm đúng cách: an toàn, hiệu quả và bền vững
Điểm quan trọng nhất là “đúng chỉ định – đúng liều – đúng thời điểm”. Với các trường hợp viêm da cơ địa, tiêu chảy, ốm vặt hoặc biếng ăn kéo dài, bố mẹ nên trao đổi với bác sĩ nhi khoa để được tư vấn dạng kẽm phù hợp, thời gian dùng và cách theo dõi đáp ứng. Không nên tự ý tăng liều hoặc kéo dài quá mức vì kẽm dư có thể gây buồn nôn, rối loạn tiêu hóa hoặc ảnh hưởng hấp thu đồng, sắt.
Về thời điểm uống, nhiều bé dung nạp tốt nhất khi uống sau bữa ăn nhẹ để giảm cảm giác lợm hoặc khó chịu dạ dày. Một số thực phẩm giàu phytate như cám gạo, ngũ cốc nguyên hạt thô hoặc lượng canxi, sắt cao trong cùng bữa có thể làm giảm hấp thu kẽm; vì vậy, bố mẹ có thể chia tách thời điểm dùng theo hướng dẫn y tế để tối ưu hiệu quả. Trong suốt quá trình bổ sung, hãy quan sát các “chỉ số đời thường” như mức độ ăn ngon, số lần mắc bệnh vặt, tình trạng da và tốc độ tăng trưởng chiều cao – cân nặng để báo lại cho bác sĩ khi tái khám.
Tăng kẽm tự nhiên qua bữa ăn mỗi ngày
Bổ sung qua thực phẩm là nền tảng bền vững. Thực phẩm giàu kẽm khá phong phú và dễ đưa vào thực đơn gia đình. Thịt đỏ nạc, thịt gia cầm, hải sản như hàu, tôm, cua là nguồn kẽm dồi dào, dễ hấp thu. Các loại đậu, hạt như đậu xanh, đậu lăng, hạt bí, hạt điều cũng cung cấp kẽm cùng với chất xơ và vitamin nhóm B; với nhóm này, việc ngâm, nấu chín kỹ giúp giảm phytate và cải thiện khả năng hấp thu. Trứng, sữa và chế phẩm từ sữa góp phần bổ sung kẽm, đạm và canxi cho giai đoạn tăng trưởng. Với bé mới ăn dặm, bố mẹ có thể xay nhuyễn thịt cá, trộn cùng cháo hoặc súp; với trẻ lớn, hãy đa dạng cách chế biến để bữa ăn hấp dẫn hơn, hạn chế vòng xoắn “chán ăn – ăn qua loa – thiếu vi chất”.
Điều quan trọng là giữ nhịp bữa ăn đều đặn và môi trường ăn uống thoải mái. Khi tâm lý dễ chịu, trẻ hợp tác tốt hơn, lượng ăn vào ổn định hơn, từ đó việc “nạp” kẽm tự nhiên qua thực phẩm cũng thuận lợi.
Kẽm và “tam giác tăng trưởng”: ăn ngon – ngủ ngon – ít ốm
Bổ sung kẽm chỉ là một đỉnh của tam giác. Hai đỉnh còn lại là giấc ngủ chất lượng và sức đề kháng vững. Hormon tăng trưởng tiết ra nhiều nhất vào ban đêm khi con ngủ sâu; nếu trẻ thức khuya, ngủ chập chờn, chiều cao và cân nặng đều bị ảnh hưởng. Bố mẹ nên thiết lập giờ ngủ cố định, phòng ngủ thoáng, tắt màn hình trước giờ ngủ ít nhất một giờ để con vào giấc dễ hơn.
Mặt khác, giữ vệ sinh tay – miệng, môi trường sống sạch, hoạt động ngoài trời vừa phải cũng giúp hệ miễn dịch “tập luyện” tốt, giảm nguy cơ ốm vặt. Khi con ít bệnh, cơ thể không phải “chia lửa” cho quá nhiều phản ứng viêm; năng lượng vì thế được dành cho tăng trưởng và học tập.
Khi nào cần đưa con đi khám?
Bất cứ khi nào bố mẹ nhận thấy con sụt cân, chững cân kéo dài, ăn kém rõ rệt, tiêu chảy nhiều ngày, viêm da cơ địa bùng phát liên tục hoặc ốm vặt tái diễn, hãy đưa bé tới cơ sở y tế. Bác sĩ sẽ đánh giá tăng trưởng theo biểu đồ, xem xét khẩu phần ăn, khám da niêm mạc và chỉ định các xét nghiệm cần thiết nếu nghi ngờ thiếu kẽm hoặc các vi chất khác. Sự can thiệp sớm giúp rút ngắn thời gian điều trị và hạn chế tác động xấu lên chiều cao – cân nặng của trẻ.
Kẽm không phải “thuốc tiên”, nhưng ở đúng thời điểm, với liều phù hợp, kẽm là tấm áo giáp giúp con ăn ngon, ngủ ngon và ít ốm. Khi con viêm da cơ địa, tiêu chảy, biếng ăn hoặc hay ốm vặt, bố mẹ hãy nghĩ đến khả năng thiếu kẽm và trao đổi với bác sĩ để được hướng dẫn. Song song, duy trì thực đơn cân bằng giàu kẽm, thói quen ngủ sớm và nếp sinh hoạt lành mạnh. Đó là những bước rất đời thường nhưng tạo nên khác biệt bền vững cho sức khỏe, tầm vóc và trí tuệ của con sau này.